Je kent vast de beelden wel: nietsvermoedend wordt iemand plotsklaps getroffen. Gewoon zomaar ineens stort hij in. Even daarvoor nog vol in het leven en dan ineens zwaargewond of dood. Geen aankondiging, geen vermoedens. Hit by surprise…
Bovenstaande zou een scène kunnen zijn uit een film waarin een sniper iemand uitschakelt. Het slachtoffer is zich niet bewust van alle handelingen die vooraf gingen aan het moment dat hij getroffen wordt en zelfs als hij eenmaal getroffen is, snapt hij nog steeds niet goed wat er nu precies gebeurd is. De immense pijn van de diepe verwonding helpt niet om nog helder na te kunnen denken. De vaak aanwezige angst, paniek en enorme stress helpen overigens ook niet. Het enige waar je nog aan kunt denken is overleven of doodgaan. De sniper is een sluipmoordenaar en die doet zijn werk geduldig, in stilte en uit het zicht.

De sniper zoekt strategisch zijn plek om voor, tijdens én na het schot niet opgemerkt te worden. Zorgvuldig houdt hij rekening met alle omstandigheden voor een effectief schot. Hij heeft vaak jaren geoefend en wacht rustig op zijn beste kans. Met beleid en precisie haalt hij de trekker over en dan verlaat de kogel het wapen om op hoge snelheid richting zijn doel te gaan. Vaak hoort het slachtoffer het fatale schot niet eens afgaan en is de fysieke inslag pas het allereerste moment van contact maken met het vonnis dat zich al lang daarvoor aan het voltrekken was. De wond is dan inmiddels al een feit. Fatality…
Wij gebruiken deze metafoor omdat er in heel veel gevallen van PTSS bij veteranen sprake is van een vergelijkbare situatie. Dit is belangrijk om te beseffen bij het effectief behandelen en/of begeleiden van veteranen met PTSS.
Met Special Forces in Business bieden wij procesbegeleiding aan voor mensen die leven met en na trauma. Dit artikel richt zich specifiek op PTSS en nog specifieker; PTSS bij veteranen. Het artikel past echter ook op heel veel andere gevallen van PTSS en andere gevolgen van het ervaren van trauma. PTSS is een veel voorkomende diagnose na het ervaren van trauma. Reactie op trauma kent vele uitingsvormen en gradaties. In feite is PTSS slechts een diagnose, tot stand gekomen door het vaststellen van een aantal hiertoe behorende en aan elkaar verbonden symptomen. Een medisch kader waarmee de duiding van deze stoornis past.
Wij begeleiden een herstelproces, wij zijn geen behandelaars! Wij zijn geen zorgprofessionals die vanuit een bepaalde format of methodiek symptomen bestrijden of zelfs genezing nastreven. Door onze eigen achtergrond; een groot deel van ons team is zelf veteraan, sommigen zelf met PTSS, sluiten wij goed aan op de belevingswereld van onze deelnemers. Wij zijn ‘peers’ (gelijken) met een visie en daadkracht. Hoewel onze daadkracht een belangrijk onderdeel van het geheel is, gaat dit artikel over onze visie. Het is onze visie op het herstelproces van mensen die leven met en na trauma.
Wij werken vanuit de herstelvisie. Dat is wezenlijk anders dan vanuit het veelgebruikte medische model. Het medische model impliceert ‘ziektedenken’. Het gaat immers uit van behandeling, richt zich op de patiënt (of cliënt) en gaat er vanuit dat de behandelaar weet wat goed is voor de patiënt. In het ideale geval volgt de patiënt de behandeling zoals samengesteld door de behandelaar en geneest. In wat minder ideale gevallen slaagt de behandeling deels, blijft de patiënt leven maar blijven er restklachten en soms behoud je dan ook de diagnose. In een nog minder ideaal geval stopt de behandeling (bijvoorbeeld door zorgmijding, competenties van de zorgverlener of om budgettaire redenen) te vroeg en blijft de patiënt met de ziekte leven. In het minst ideale geval overleeft de patiënt de gevolgen van de ziekte niet.
Het medische model wordt sterk beïnvloed door de macht van de farmaceutische industrie, verzekeraars en de enorme regeldruk en bureaucratie in de zorg. De bezuinigingen en personeelstekorten in de zorgsector nog maar buiten beschouwing gelaten. Wij richten ons niet op klinisch herstel maar op persoonlijk herstel. Je kan immers middels bepaalde therapieën (het aantal) symptomen reduceren waardoor je niet meer zal voldoen aan de criteria van PTSS. Maar dat maakt nog niet automatisch dat je persoonlijk herstel vormgegeven is. Klinisch herstel is belangrijk maar persoonlijk herstel verteld alles over de kwaliteit van leven en daar stopt het vaak in de reguliere GGZ. Wij zijn Special Forces in Business en wij gaan door waar anderen stoppen. Onze herstelvisie laat ons op een andere manier naar trauma en PTSS kijken. Dus ook op een andere manier van hiermee om gaan.
Wij richten ons volledig (en slechts) op persoonlijk herstel. Het persoonlijk herstel van iemand laat zich het beste omschrijven met de navolgende definitie: “Herstel is een intens persoonlijk, uniek proces van verandering in iemands houding, waarden, gevoelens, doelen, vaardigheden en/of rollen. Het is een manier van leven, van het leiden van een bevredigend, hoopvol en zinvol leven met de beperkingen die de psychische klachten met zich meebrengen. Herstellen betreft het ontgroeien van de catastrofale gevolgen van aandoening en de ontwikkeling van een nieuwe betekenis en een nieuw doel in iemand leven.” Precies daar richten wij ons op middels onze herstelreizen.
Nu we het toch over richten hebben. We gaan even terug naar het beeld van de sniper. Wat kan daarin metaforisch de vergelijking met PTSS aan gaan? Is het de shock die je ervaart na het moment van inslag? Of het bloeden naar aanleiding van de diepe wond? Is het de kou en de pijn die je door je lijf voelt gaan als je daar op de grond ligt? Of het gevoel dat je krijgt bij het idee dat je zo hard getroffen bent dat je dit wellicht niet overleeft? Is het de diagnose van de toegesnelde arts die een heftig schokkende man met trauma in ademnood en met een enorme wond diagnosticeert als zwaargewond en zo spoedig mogelijk behandeling aanvangt, vaak in combinatie met het toedienen van pijnbestrijding? Kies zelf maar, het moet in ieder geval ergens in die hoek zitten toch?
PTSS is in ieder geval niet het wapen, de kogel, het schot, de inslag of de wond.. PTSS is ook niet de sniper of zijn slachtoffer. Hier gaat het eigenlijk vaak mis. Het wordt verkeerd bekeken en (daardoor) verkeerd behandeld en/of begeleid.
Een diagnose stelt men vast op basis van waarnemingen. Een registratie van een aantal specifieke gedragingen en/of ervaringen tezamen levert de diagnose PTSS op. De gedragingen en/of ervaringen na het trauma staan echter niet op zichzelf. Deze zijn beïnvloed door het persoonlijke pakket dat reeds aanwezig was voor het trauma. Eigenlijk kan je ook niet spreken van een traumatische gebeurtenis. Wel van een gebeurtenis die traumatisch wordt ervaren. Ook hierin speelt dat persoonlijk pakket een belangrijke rol. Maar wat is dan dat persoonlijk pakket wat zo belangrijk lijkt te zijn?
Vanaf je geboorte leer je de wereld om je heen én jij daarin ervaren. Dit levert een conditionering (of: aanpassing) van jezelf op. Dit heeft te maken met je zelfbeeld en wereldbeeld. Het heeft te maken met fundamentele zaken als hechting, de vervulling van basisbehoeften als kind en minderwaardigheid. Je persoonlijke pakket in deze is jouw systeem, je karakter, je persoonlijkheid, je rollen en je patronen. Kortom: alles wat je van jongs af aan zorgvuldig opbouwt en wat jou uniek maakt. Hierin zitten dus ook (overlevings)strategieën, (coping)mechanismen, je denkpatronen en -ritmes, je persoonlijke kwetsbaarheid-stressmodel (over je draaglast-draagkracht verhoudingen) en alle andere zaken die jou beschermen (of blootstellen). Belangrijk hierbij zijn de impact en uitwerkingen van je allereerste ervaringen met thema’s als pijn, verdriet, teleurstelling, falen, verlies, agressie, afwijzing, stress, etc. Je leert (jezelf) daarmee te dealen en de wijze waarop je dat doet levert breinpaden op. Deze breinpaden zijn in het begin nog ‘geitenpaadjes’ maar naarmate de jaren vorderen en de ervaringen zich herhalen in soortgelijke vorm, worden dit ‘snelwegen’. Op hoge snelheid en met grote bandbreedte schieten de voorgeprogrammeerde ‘antwoorden’ door je brein op die momenten dat er om antwoorden wordt gevraagd. Wat te doen bij afwijzing? Wat te doen bij agressie? Wat te doen bij falen of verlies? Wat te doen als de stresslevels heel erg hoog worden? Alle antwoorden van vroeger worden weer aangereikt en je zult ze klakkeloos aannemen. Het zijn immers de antwoorden van jezelf en ze voelen ook nog eens als de beste antwoorden Maar dat gevoel is slechts het gevolg van de gedachten die je omarmd hebt. Daniel Kahneman beschreef in “Ons Feilbare Denken” hoe hij na ruim 40 jaar onderzoek kon aantonen dat veel van wat wij denken, vaak niet klopt maar dat we ons niet of te weinig afvragen of de antwoorden die ons brein geeft, ons wel werkelijk zo goed mogelijk dienen. We denken, voelen en doen zoals we geconditioneerd zijn.
Een jonge man of vrouw meld zich aan voor een baan bij Defensie, gaat het selectieproces in en na goedkeuring volgt een initiële opleiding. Daarna achtten we de militair in de basis klaar voor inzet. Als een militair ingezet wordt tijdens een missie kan er wat gebeuren. Als er wat gebeurd, laten we een bermbom explosie als voorbeeld nemen, dan is dat te benoemen als een gebeurtenis. Zoals eerder gesteld is die gebeurtenis an sich niet als traumatisch te betittelen, wel kan deze gebeurtenis en de (mogelijke) gevolgen daarvan, als traumatisch ervaren worden. Dat verschilt per persoon. Natuurlijk is de heftigheid van de gebeurtenis van invloed op de kans dat meer of minder mensen het als traumatisch ervaren. Een hele heftige explosie met veel doden en gewonden zal door de overlevers sneller als traumatisch ervaren worden dan een relatief milde explosie waar iedereen er zonder kleerscheuren vanaf komt. En toch is dat geen wetmatigheid…
Laten we nu iemand nemen die het wel als traumatisch heeft ervaren. Hij of zij zal dan een verhoogde breinactiviteit krijgen op thema’s zoals hierboven benoemd zoals bijvoorbeeld pijn, verlies, agressie en stress. Hiervoor worden de breinpaden gebruikt die al lang geleden hun oorsprong vonden en zo ontstaat het mechanisme om te dealen met wat er op dat moment is. De imprint van de jonge jaren wordt nu gebruikt om in de overdrive te gaan en te zorgen voor bescherming in deze extreme situatie. Het persoonlijk pakket wordt tot de max aangesproken.
Maar er is nog meer: Het brein is een vernuftige “computer” in je hoofd maar trauma heeft niet alleen effect op het brein. Peter Levine en Bessel van der Kolk, twee wereldwijd toonaangevende traumaexperts geven aan dat het trauma ook in het lichaam opslaat. Daar liggen de sporen van onze traumatische ervaringen. Soms zo diep en vergeten dat we er geen cognitieve herinnering meer aan hebben, maar het lichaam vergeet niet. Het brein kan als 1 van de meest wonderbaarlijkste strategieën kiezen voor verdringing. Hierdoor verdwijnt de aanleiding van het trauma uit de herinnering maar zal er bij iedere trigger nog wel steeds een lichamelijke reactie komen, zonder je te beseffen waar deze aan gekoppeld is, geeft dat je brein de opdracht om het bijbehorende breinpad weer te gebruiken in die situatie. Verdringing en vermijding zijn bijzonder effectief om snel weg te komen van de gevoelens van een traumatische ervaring maar ze werken helaas maar beperkt en voor korte duur. Uiteindelijk zal het lichaam het verhaal toch gaan vertellen. Niet zelden beginnen de eerste symptomen van PTSS in die gevallen met klachten van lichamelijke aard of opmerkelijke lichamelijke sensaties. De gevoelens komen dan mee en zo kan men bijvoorbeeld depressieve of zelfs suïcidale gedachten hebben zonder te begrijpen waar dit door komt. Ons brein wil ons beschermen maar de wijze waarop hij dit doet leidt vaak tot zelfbedrog en ineffectieve gedragingen. Vervorming is ook zo’n krachtig instrument van ons brein. We veranderen de situatie zoals deze werkelijk was naar een aangepaste beschrijving die ons beter in staat stelt om te dealen met wat we erbij ervaarden en de verwerking nadien. Vervormen is geen liegen, het is, vaak onbewust, de werkelijkheid en twist geven die beter past bij ons script. Dit gebeurd vrij veel, meer dan we graag zouden willen of geloven. Het brein is een krachtige dienaar en tegelijkertijd een gevaarlijke meester. Ergo: de cognitie helpt maar voor een deel bij het behandelen en begeleiden van mensen die leven met en na trauma. Onze emotionele wereld en ons lichaam zijn daar ook bij betrokken als het een holistische aanpak betreft en zijn veel realistischer en kansrijker in het proces. Niet voor niets dat wij daar in onze begeleiding veel gebruik van maken.
Weer terug naar de sniper en zijn slachtoffer. Er is een analogie op te zetten tussen dat verhaal en de behandeling/begeleiding van mensen met PTSS. De diagnose van de toegesnelde dokter is de PTSS. Daarna volgen de behandeling en in sommige gevallen de medicatie. De wond is het openrijten van het oude zeer. De pijn, de shock, de kou, het bloeden, de angst. Het zijn allemaal de symptomen van het slachtoffer die maken dat de diagnose in een bepaald kader kan vallen. De inslag is de gebeurtenis zelf. De op hoge snelheid invliegende kogel is vaak niet bewust waarneembaar maar er zijn vele verhalen van militairen die, vlak voordat ze in een heftige situatie terechtkwamen, toch al iets vermoedden, iets aan voelden komen. Misschien is de waarneming van de invliegende kogel het instinct, je sensor voor het dreigende gevaar. Het schot is de beslissing van het noodlot dat het bewuste slachtoffer zal treffen. Er zit een bepaalde mate van randomizing in deze situatie en het noodlot treft hen die door de voorzienigheid of het universum onder schot worden genomen. En dan komen we daar waar we moeten zijn als het gaat om het effectief behandelen en begeleiden van mensen met PTSS: namelijk de enorme lange voorbereiding op dat ene schot. Oftewel het jarenlang leren, trainen en in stilte wachten tot de kans zich voordoet om met uiterste precisie de trekker over te halen.
Als wij met onze deelnemers op reis zijn, hebben we het eigenlijk maar heel weinig over de missie, de gebeurtenis en datgene wat als traumatisch wordt ervaren. Het meeste zijn wij bezig om weer in het lichaam en in het gevoel te komen. Het is in feite het minder belangrijk maken van de breinpaden en daarmee creëren we rust in het hoofd. Dat geeft de ruime om het te kunnen hebben over hoe het persoonlijk pakket is ontstaan en zorgvuldig is verstevigd. We gebruiken hier veel verschillende werkvormen voor, veelal buiten het verbale en soms ook cognitieve spectrum. Met name in de zogeheten comfortzone sessie zien de deelnemers aan de hand van een door henzelf gemaakte visualisatie van hun bestaan, waar de breinpaden toe leiden. company website. Veel komt uit het onderbewustzijn en kan als een systeemopstelling gezien worden. Ze ervaren voor het eerst dat hun brein ze daar in die zone (let wel: dit is niet per se een zone waarin je je fijn voelt) heeft doen belanden waar ze niet willen zijn en van daaruit ontstaat het inzicht en de motivatie om het herstelproces aan te gaan. De learning zone in.. Daarvoor dienen ze eerst nog wel iets los te laten uit het verleden. Iets wat hen tot op heden tegen heeft gehouden in het verder komen in het herstelproces. De comfort zone verlaten is een heftig besluit met veel indringende consequenties. Dit komt duidelijk naar voren in de briefverbrandingssessies voorafgaand aan de comfortzone sessies. Eenmaal in de learning zone wordt men gevraagd om voor een spiegel plaats te nemen en zichzelf aankijkend ook aan zichzelf te vertellen hoe ze kijken naar hun huidige bestaan en welke wending ze daar aan willen geven. Dit is enorm intens omdat de spiegel de ultieme confrontatie met jezelf is. Hier gaan allerlei weerstanden en mechanismen nog een poging wagen om de oude strategieën te behouden maar jezelf aankijken en weten dat het niet meer gaat werken op die oude manier helpt om jezelf een nieuwe opdracht te geven. En hoe pril de nieuwe breinpaden hierna gevormd in het begin ook zullen zijn, in deze spiegelsessie ontstaat de kans om ze voorrang te geven. Dit vergt daarna uiteraard veel discipline, hard werken en vooral heel goed opletten en eerlijk blijven naar jezelf. Om dit wilsbesluit om het patroon top-of-the-line solutions te doorbreken kracht bij te zetten, breken de deelnemers een pijl. Ze zijn klaar om hun weg te vervolgen. Het is dan vaak nog een hele lange en donkere weg maar er is een lichtpuntje gekomen en er is focus en energie om door te zetten. Het gevaar van terugvallen in oude patronen is altijd aanwezig. Die snelwegen in het brein verdwijnen niet zomaar en zonder oplettendheid zal men er, zeker in lastige situaties, automatisch weer gebruik van maken. Het levert dan ook de oude gedragingen, gevoelens en gevolgen weer op. Het voordeel van een reis als deze is dat men wel het gevoel kan hebben dat men terugvalt maar door de impact die de reis heeft, kan men nooit meer terug naar het moment van voor het inzicht en het besluit. Dat is altijd 1 stap verder als dat ze stonden in hun herstel vóór de reis.
Bij PTSS is net als bij heel veel andere ziektes, aandoeningen, stoornissen e.d. Het is typisch een geval van: Je kan er niets aan doen dat je het hebt en tegelijkertijd ben je de enige die er écht wat aan kan doen als je het hebt. Het is de bittere waarheid die wij iedereen meegeven die het aandurft op met ons op reis te gaan in het kader van zijn of haar eigen herstel.
Persoonlijk herstel is altijd mogelijk, ook bij PTSS of andere traumagerelateerde klachten en aandoeningen. Het vergt echter wel een zienswijze die uit gaat van de liefde, energie en kracht die in ieder mens, hoe beschadigd ook, wacht op de kans om zich weer te mogen manifesteren. Slechts de angst houdt het binnen. Angst voor de pijn, de wond, de kogel, het schot en alles wat er aan vooraf ging…
Oh en als laatste nog even de sniper uit de analogie… Wie of wat is dan de sniper? Dat is het leven zelf.
Durf jij het weer aan te kijken nadat je zo hard geraakt bent?
Wij zijn: Special Forces in Business
Wij stellen: Verandering is altijd mogelijk, punt!
Wij bieden: De herstelreis van je leven